ԵՐԴՎՈւՄ ԵՄ ԵՐԿՆՔԻ Ու ԵՐԿՐԻ ԱՐԵՎՈՎ

Երբ մնացի ձեռնունայն, համոզվեցի, որ երկնքի ու երկրի արևով երդվելը գործարքի տեսակետից շատ շահավետ է անգամ երդվյալ ազնիվների համար, էլ ուր մնաց` օգուտ չբերի մանր գողերին, խավարի դատարկապորտներին ու սկսնակ անառակներին: Օհո~, աչքալուսանք, մեր կողմերում էլ է խոստովանահայր հայտնվել: Գնամ խոստովանեմ, որ ես նույնպես մեղավոր եմ աշխարհի ճաք տված խեցու համար, տեսնեմ` մեղքիս թողություն կտա՞:
Սկզբում շատ էի սար ու ձոր ընկնում, բայց ի վերջո խելքս գլուխս հավաքեցի, միացա տաճարի բակում խռնված ամբոխի մեծամասնությանն ու սպասեցի իմ հերթին: Այսպես ապահով է:
Խոստովանահայրն ինձ սովորեցրեց երդվել: Հիմա, երբ ուզում եմ մեկին հավաստիացնել, թե առանց իրեն աշխարհը նեղ է ինձ համար, անպայման երդվում եմ երկնքի ու երկրի արևով: Անմիջապես հավատում է: Վերջապես ես էլ իմաստնացա: Արդեն այնպիսի գաղտնիքներ գիտեմ, որ դուք երազել անգամ չեք կարող: Օրինակ` երջանկության գաղտնիքը: Չէ’, այնքան էլ գծուծ չեմ, որքան կարծում եք, եթե ինձ հետ մի քանի կարճ չվերթ կատարեք, ամեն ինչ մանրամասն կպատմեմ: Կարևորն այն է, որ ես իմ սեփական փորձով եմ գաղտնիքին հասել: Այո’, ամենայն պատասխանատվությամբ հայտարարում եմ. ես երջանիկ եմ: Իսկ հիմա լսեք` պատմեմ, թե դա ինչպես պատահեց:
Մի բան հաստատ գիտեմ. երբ երկար ճանապարհ ես գնում, նախ և առաջ ստուգում ես ճամպրուկիդ պարունակությունը, որպեսզի հույժ անհրաժեշտ պիտույքներից զատ ոչ մի ավելորդությամբ քեզ չծանրաբեռնես: Այս դեպքում ՙԱստվածաշունչը՚ շքեղություն է, որ իրենց թույլ են տալիս պերճանքի մոլի սիրահարները, իսկ ես համեստ հնարավորությունների տեր (խնդրում եմ չշփոթել անհամեստ ընդունակությունների հետ) ուղեկցորդուհի եմ: Ափսոսանքով, բայց ողջամիտ վճռականությամբ պայուսակիցս հանեցի ու մի կողմ դրեցի կաշեպատ կազմով ՙԱստվածաշունչս՚, որ երկար ժամանակ գտնվելով ամենօրյա գործածության գրքերիս հետ սերտ շփումների մեջ, տեղ-տեղ ճանկռտվել է, չգիտեմ ինչպես, սակայն որոշ էջեր նաև խզբզվել և նույնիսկ անընթեռնելի են դարձել: Անկեղծ եմ ասում` հեշտ չբաժանվեցի, արտասվելու չափ հուզվեցի, բայց ուրիշ ելք չկար:
ՙԵրբ մտնում ես մի աշխարհ, որտեղ բոլորը խուլ ու համր են կամ ձևացնում են, թե ոչ տեսնում են, ոչ էլ լսում, ի՞նչ է մնում անել, եթե ոչ հետևել նրանց օրինակին՚, - հիշեցի, այսպես ասաց քեռի Վարոսը` հանգստյան տան տնօրենը, որի աչալուրջ հայացքը շատ կսազեր այդ տան պահակի պաշտոնին, երբ ես զարմացած նկատեցի, որ հանգստացողների թիվը գրանցման մատյանում երկու անգամ պակաս է իրականում հանգստացողների թվից: ՙԷ~հ, ի՞նչ անեմ, ձուկը գլխից է հոտած, որ ամբողջը ցույց տամ, տակը բան չի մնա՚, - ավելացրեց Վարոս քեռին` այս աշխարհում շատ բան տեսած իմաստունի անվրդովությամբ, բայց, այնուհանդերձ, վերջում հոգոց հանեց և սուրճ ու մոսկովյան շոկոլադ հյուրասիրեց բարեկամաբար:
Երբ հանգստյան տնից վերադարձա, տնօրենի օդաչու որդին ինձ հրավիրեց աշխատանքի, ուրախությունից գլուխս կորցրի. ՙԻնչքա՞ն կարելի է պատմվածք գրել ու հանգստանալ, մի քիչ էլ ես աշխատեմ: Գիտեի, ես այդպես էլ գիտեի, որ տաշած քարը գետնին չի մնա՚, - ժամանակից շուտ ինքս ինձ սրտապնդում և շնորհավորում էի` մոռանալով ժողովրդական առածը` Առուն չթռած` հոպ մի ասա: Թռչկոտում էի, մի ոտքի վրա պտտվում, ձեռքերս վեր էի պարզում և հաղթական ծափահարում: Հետո ելա փողոց և առանց վարանելու` անկյունի երկու մուրացիկներին մի բուռ մետաղադրամ բաշխեցի: Մոտ երեք դոլար կլիներ, մուրացիկի մի օրվա պլանը կատարեցի: Միևնույն է, շուտով մեկնում եմ, իսկ այնտեղ մեր դրամը, մեղմ ասած` հարգի չէ, այնպես որ մեծ բան չեմ կորցնում, իսկ դրա փոխարեն ճամփից առաջ մուրացիկները մի երկար օրհնանք տվեցին: Գործերս հաջող կլինեն, հեռու տեղ եմ գնում, անծանոթ երկիր է, անծանոթ մարդիկ, օրհնանքը չի խանգարի, որ չօգնի, չի էլ վնասի: Հասկանալի է, երբ հաջողությունն ուղեկցում է մարդուն, առատաձեռն լինելը մի դժվար բան չէ, ու հիշեցի այն հեռու դեկտեմբերը, երբ կարճ վերարկուիս տակից դուրս ցցված ու ցրտից կապտած ծնկներով քայլում էի կիսամութ և միզահոտ գետնուղով, որ հասնեմ բանվորական թաղամասում գտնվող կոշիկի գործարան, աշխատանքային մկրտությունս ստանամ: Ո՞վ գիտի` ինչով կավարտվեր դատարկապորտ տղայի և իմ հանդիպումն այդ խավարում, եթե չլիներ գետնին ծալապատիկ նստած մուրացիկ պապիկը, որ ձեռքիցս քաշեց և անակնկալ հոգատարությամբ նստեցրեց կողքին: Մինչ կսթափվեի, պապիկն իր հոտավետ վերարկուով ծածկեց ոտքերս, բայց սիրտս չխառնեց, ու մարմնիս տաքությունից հոգիս ջերմացավ, հանեցի փոքրիկ ծոցատետրս և էջերի արանքից դուրս բերեցի մի ռուբլին, որ ունեցածս հոգեպահուստն էր` մինչև առաջին աշխատավարձ: Երկու երկար ու ձիգ օր ապրելու էի առանց այդ վերջին ռուբլու: Պապիկը գլխի ընկավ ու ձեռքս տանելով գրպանս` զարմանալի արտիստիկ առոգանությամբ, կարծես թոշակառու դերասան լիներ, ասաց. ՙԳա’ռս, աշխարհը մութ նրբանցք է, որտեղ խարխափողների ձեռքին վառվող լապտերները սերն ու խիղճն են, որ եթե մարեն, մարդիկ կհայտնվեն անելանելի զնդանում: Գնա’, համարձակ քայլիր, որ վարանումդ մարդ չտեսնի, իսկ վաղն այստեղով անցնելիս ինձ մի տաք կարկանդակ բեր՚: Ինչպիսի~ փիլիսոփա մուրացիկ էր իմ փրկարարը:
Ես մի շարք պարտքեր ունեմ այս աշխարհում, որոնք վերադարձնելը պարզապես անկարելի է, ու հենց այդ պատճառով էլ` անտանելի բեռ խղճիս վրա: Դրանցից մեկն էլ այն պապիկի խնդրած կարկանդակն է, որ այդպես էլ տիրոջը չհասավ, քանի որ հաջորդ օրը զառանցում էի ջերմելով, իսկ մի շաբաթ հետո, երբ հասա գետնուղի, պապիկն այլևս չկար. ո՞վ գիտի` գուցե սպասել է և այդ անգամ էլ հուսախաբ լինելով` նստավայրը փոխե՞լ… կամ էլ… Աստված գիտի: Ամեն անգամ հիշելիս` սիրտս մղկտում է, կարծես ինքն է ինձ խաբել, խոստացել ու չի սպասել, ի՞նչ անեմ…
Իսկ հիմա, երբ ուղեկցորդուհու բարձր աշխատավարձով աշխատանք են ինձ առաջարկել, մուրացիկներին մի բուռ մետաղադրամ նետելը մի առանձին հերոսություն չէ: Մտա անկյունի խանութ, ելակովՙ "յոգուրտ՚" ու շաքարի փոշով պատված բլիթ գնեցի, կանգնեցի բարձր ոտնակով կլոր սեղանի մոտ և գուցե վերջին անգամ այստեղ ու այսպես ուտելով` նայեցի դիմացի աղտոտված պատերով վարդագույն շենքին, որի տանիքի եզրին անընդհատ լողացող պատկերներն ազդարարում էին ավանդների շահավետ ներդրումների ու բանկային այլ գործառույթների մասին: Ա~հ, ինչքան ուզում են, թող խաբեն, ես շուտով գնում եմ, էլ ինձ ոչնչով չեն գայթակղի. ո’չ փուչ խոստումներով, ո’չ էլ շլացուցիչ պատկերներով, ես ուրիշ աշխարհ եմ գնում, ես ձեր դրամի հետ այլևս գործ չունեմ. տվե’ք, առե’ք, գռփե’ք, կեղծե’ք, փոխանակե’ք, ես այլևս ձերոնցից չեմ, ես մի այլ աշխարհի ուղեկցորդուհի եմ, օդային ճամփորդությունների տիրուհի, որ այս հինավուրց հողի վրա այլևս ոտք չի դնի, ավելի երիտասարդ ու անարատ հողեր կտրորի, ուրիշ-ուրիշ դրախտային գովազդներ կտեսնի, նորանոր մարդկանց կուղեկցի…
Ուտելուց հետո ուզեցի յուղոտ մատներս մաքրել, բայց սեղանին անձեռոցիկ չկար, պայուսակս բացեցի` թաշկինակ հանեմ, նկատեցի, որ գրպանիկը համաչափ կիսված է, կաշվե դրամապանակս անհետացել էր: Ծիծաղելի է: Մի՞թե սա է իմ վերջին կորուստը` դատարկ դրամապանակ: Սիրտս թպրտաց, երբ տեսա, որ աշխատանքային նոր պայմանագիրս ու անձնագիրս նույնպես չքվել են: Հուսահատվեցի: Բա ո՞նց եմ անելու: Բա սա լինելո՞ւ բան է:
- Է~յ, էհե~յ, մա’րդ եղեք, ո՞վ գողացավ, ուրիշի ունեցվածքը ձեր ինչի՞ն է պետք, խիղճ ունեցեք, լսե~ք… - լացակումած կանչեցի, ապա ինքս էլ ինձ չճանաչելով` սկսեցի հիշոցներ տեղալ անառակ աշխարհի գլխին, որտեղ էն սկզբից մարդուն ուղեկցում են մանր գրպանահատը, խավարի կպչուն դատարկապորտն ու փորձառու մարմնավաճառը: Միտքս քսան տարի ետ գնաց ու հորս տեսա, որ աշխատավարձով գրպանն ուռեցրած, ուսանող դստերը տոնավաճառ էր տարել` երկարաճիտեր գնելու: Չմահավան աղջիկը, որն ավելի շատ հին շոր ու հին կոշիկի սիրահար էր, քան ինչ-որ անհարազատ պսպղանի երկրպագու, մյուս կողմից էլ ուրախ էր, որ հոր աշխատավարձը դատարկ բանի վրա չծախսվեց ու տաք կպահեր ցուրտ ձմեռվա օրերը, երբ փայտը ճթճթար վառարանում` շուրջը բոլորած կրտսեր եղբայրների, քրոջ, մոր ու տատի դեմքերը փոխնիփոխ լուսավորելով: ՙՉմտածես, փայտ կառնենք, պապ՚, - հորը մխիթարել էր աղջիկը: Հոր մուրազը փորում մնաց, երբ հենց տեղնուտեղը` ավտոբուսի հրմշտող խառնամբոխի մեջ ձեռքը տարավ գրպանն ու դատարկաձեռն, շվար կանչեց.
- Է~յ, էհե~յ, մա’րդ եղեք, ո՞վ գողացավ, ուրիշի ունեցվածքը ձեր ինչի՞ն է պետք, խիղճ ունեցեք, լսե~ք…
Անանձնական մի հուզում կա, որ խլրտում է ներսիդ համրության մեջ ու քեզ վարակում խմբային օրհներգության պարգևած թրթիռով: Այդ պահին մենությանդ պատյանը ճաք է տալիս ու կաթիլ-կաթիլ ներծծում աշխարհի պարգևած ցանկալի սուտը: Ավտոբուսը երդվեց երկնքի ու երկրի արևով, թե գրպանահատը խստագույնս կպատժվի: Այդպես արդար կլինի: Չէ՞ որ ՙԱստվածաշունչը՚, եթե անգամ հանել ես ո’չ միայն պայուսակիցդ, այլև մտքիցդ ու սրտիցդ, միևնույնն է, խոստանում է."ՙԵրանի~ նրանց, որ հալածվում են արդարության համար, որովհետև նրա’նցն է երկնքի արքայությունը՚": Դե, իմ ուզածն էլ ընդամենը դա է. երկնքի արքայության ուղեկցորդուհի դառնալ:
Այն, որ ասում էի տեսակ-տեսակ փողերի ու ջահել հողի մասին, այնքան էլ չի համապատասխանում իմ իրական իղձերին, դրանք միմիայն պատրվակ են, որ ես իմ երազանքը թաքցնեմ: Վախենում եմ բզիկ-բզիկ անեն: Միշտ էլ վախեցել եմ: Իսկ որ ցուլի եղջյուրներս ցցում եմ, դարձյալ վախկոտությունից է: Կարծում եմ` սա լուրջ հիվանդություն է. աչքիս ամեն տեղ թռցնողներ են երևում: Ինձ թվում է` դուք ինձ հասկանում եք: Մարդ կա` այսպես է դատում. երջանկությունն այն չէ, ինչ ունես, երջանկությունն այն է, ինչ վախենում ես երբեք չունենալ: Ի՞նչ կարող ես անել, սա նույնպես ընդունելի տարբերակ է, չէ՞ որ աշխարհն անսահման մեծ է, իսկ մարդիկ… միայնակ:
Ոնց էլ գնամ, մի օր դեմառդեմ հանդիպելու եմ ինձ: Ես էն գլխից գիտեի, որ ուղեկցորդուհի եմ դառնալու, նույնիսկ եթե ունեցած-չունեցածս սրբեն-տանեն, նույնիսկ եթե ավիովթարի հեռանկարը փշփշոտի հոգիս, միևնույնն է, առանց ինձ օդային ուղևորությունները միապաղաղ են լինելու: Ամեն անգամ հեռուներում մի նոր չվերթի սպասելիս դեռ ակնկալում եմ, թե վերևներում արձագանքվող շարժիչի հռնդյունը մի հնացած ու մոռացված պատմություն է պատմելու, որտեղ հերոսուհու սիրտը ուրախությունից պայթելու է, երբ մի հեքիաթային հնարքով տաք կարկանդակը հասցնի տիրոջը: "Սիրելի, սիրելի’ պապիկ, ահա’, ահա կարկանդակը, ես գիտեի, որ մի օր ջանքս կհատուցվի":
Երբ մարդուն զրկում են վարձահատույց լինելու հնարավորությունից, նրա մեղքն այնքան են ծանրացնում, որ իրեն ոչնչություն զգա, իսկ իմ ուրախությունից պայթած սիրտը ոչ միայն հեքիաթի, այլև կյանքի երջանիկ ավարտ է, որ պահում եմ նեղ օրվա համար: Վերջին ուղևորությունից հետո մի պատմվածք գրեցի մարդու պարտության մասին, որն այսպես է ավարտվում. "Քանի որ չենք դիմանում հաղթանակին, ստիպված ենք ողջունել պարտությունը, այն հաղթանակի նմանակն է": Խմբագիրը կարդաց ու չար կատակ արեց. "Վերջին միտքն ինձ դուր եկավ, ես այն կօգտագործեմ իմ նոր վեպում":
2006